Zapewnienie właściwej jakości produktów leczniczych pochodzenia roślinnego jest podstawą bezpieczeństwa ich stosowania i oczekiwanej skuteczności. Ze względu na warunki pozyskiwania, dbałość o odpowiednią jakość materiału wyjściowego pochodzenia roślinnego rozpoczyna się już na etapie produkcji polowej i zbioru roślin z populacji naturalnych. Wpływ na jakość pozyskiwanych surowców oraz możliwość ich wykorzystania w procesie terapii ma szereg czynników natury antropogenicznej, jak również związanych z naturalnym siedliskiem występowania roślin. Analiza ryzyka zanieczyszczenia surowców zielarskich powinna być punktem wyjścia do określenia koniecznych działań dla zachowania odpowiedniej jakości materiału pochodzenia roślinnego.

Przy uwzględnieniu kryterium miejsca i czasu ich powstawania, rodzaje potencjalnych zanieczyszczeń surowców zielarskich można podzielić na trzy podstawowe grupy: środowiskowe, procesowe oraz magazynowe
(tab. 1).

Pestycydy

W tradycyjnym ujęciu ryzyko pogorszenia jakości surowców zielarskich rozpatrywane jest przede wszystkim w kontekście zanieczyszczenia pozostałościami pestycydów. Dotyczy ono zarówno pozostałości środków ochrony roślin stosowanych celowo w kulturach zielarskich, jak i wynikających z przeniesienia z pól sąsiednich. Wpływ na wielkość ryzyka w tym przypadkumają termin i warunki stosowania pestycydów, odległość od kultur zielarskich czy też specyficzne właściwości fizyczne i chemiczne preparatów, związane z zachowaniem się substancji aktywnych i ich metabolitów w glebie, wodzie i powietrzu. Czas rozkładu substancji aktywnych stosowanych w środkach ochrony roślin wynosi w praktyce od kilku dni do kilkunastu lat. Jako przykład służyć może DDT (Dichlorodifenylotrichloroetan), który jako substancja aktywna środków owadobójczych wycofany został z użytku w Polsce w latach 70. Pomimo tak długiego okresu niestosowania insektycydu jego pozostałości w środowisku są nadal wyraźne.

Metale ciężkie

Na ile złożone jest zagadnienie pobierania przez rośliny różnych pierwiastków z otoczenia, ilustruje proces gromadzenia w roślinach metali ciężkich. Źródłem zanieczyszczenia może być zarówno gleba, pył z powietrza, jak i pobierana przez korzenie woda. Istotny wpływ na przyswajalność metali ciężkich przez rośliny ma odczyn gleby, a zatem stosowana agrotechnika. Nie bez znaczenia pozostają również cechy fizjologiczne poszczególnych roślin warunkujące różną przyswajalność metali ciężkich. Do grupy roślin zielarskich szczególnie podatnych na gromadzenie metali ciężkich można zaliczyć np. wierzbę i dziurawiec (Cd) oraz mniszek i skrzyp (Cu).

Rozwój drobnoustrojów

Warunki klimatyczne i siedliskowe, w tym sam rodzaj gleby, mogą w różnym stopniu wpływać na gromadzenie i metabolizm w surowcach roślinnych drobnoustrojów patogennych, takich jak bakterie, wirusy, grzyby i ich toksyny. Również w tym przypadku istotne znaczenie dla rozwoju flory bakteryjnej ma odczyn gleby. O ile drożdże i pleśnie lepiej rozwijają się w środowisku kwaśnym, optymalne warunki dla większości bakterii występują przy odczynie obojętnym. Wpływ na obecność i przemiany drobnoustrojów w środowisku glebowym ma zatem również agrotechnika, przede wszystkim intensywność wapnowania oraz rodzaj stosowanych nawozów organicznych i mineralnych.

Cały artykuł mozna przeczytać w numerze 1/2015 "Przemysłu Farmaceutycznego"

Fot. Jerzy Mielcarz