Nowotwór nie ujawnia się od razu – jak zapobiegać zagrożeniom w pracy?
Nowotwory stanowią w Polsce narastający problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny. W 2016 odnotowano ponad 164 tys. przypadków nowych zachorowań i niemal 100 tys. zgonów z ich powodu. W porównaniu do 2015 roku to około 1 tys. przypadków więcej[1]. Wśród przyczyn chorób nowotworowych jedną z najczęstszych jest narażenie na substancje chemiczne o działaniu rakotwórczym w środowisku pracy i życia człowieka.
Skutki narażenia na kancerogeny – czyli czynniki rakotwórcze – nie ujawniają się od razu. Mogą wystąpić po kilkudziesięciu latach od pierwszego kontaktu z tymi czynnikami – okres ten w zależności od rodzaju nowotworu może wynosić 25, a nawet 45 lat. Z tego powodu zawodowe podłoże zachorowań na nowotwory jest często niedostrzegane przez lekarzy diagnozujących, jak i samych pracowników.
Mając na uwadze niepokojące statystyki dotyczące chorób nowotworowych oraz wiedzę opartą na badaniach naukowych Komisja Europejska aktualizuje dyrektywę dotyczącą ochrony pracowników przed zagrożeniami m.in. ze strony czynników rakotwórczych[1], ustalając wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla substancji rakotwórczych tzw. BOELVs, obowiązujące we wszystkich państwach UE. Trzy nowe dyrektywy zmieniające dyrektywę 2004/37/WE ustaliły wartości BOELVs dla 24 substancji rakotwórczych. Na początku 2020 roku do rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zostaną wprowadzone nowe lub zmienione wartości NDS dla wszystkich substancji chemicznych z ustalonymi wartościami BOELVs.
Zawodowe narażenie na niebezpieczne chemikalia jest przyczyną nie tylko nowotworów, ale także chorób układu oddechowego, krążenia czy nerwowego oraz alergii. To najistotniejsze przyczyny zwolnień chorobowych, a często także trwałej niezdolności do pracy. Konsekwencją są wysokie koszty społeczne i poważne obciążenie budżetu państwa z tytułu leczenia, rehabilitacji i wypłat świadczeń finansowych. Tymczasem liczba substancji chemicznych stosowanych w procesach pracy wciąż rośnie. Dlatego tak duże znaczenie ma zachowywanie oraz przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy – od 21 do 25 października w krajach UE obchodzony jest więc Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.
O ile każdy może być okresowo narażony na działanie czynników rakotwórczych w życiu codziennym – o tyle wykonywanie niektórych prac i zawodów powoduje, że narażenie to występuje każdego dnia przez wiele lat, a niebezpieczne substancje występują w środowisku pracy zazwyczaj w większych stężeniach.
– Praca w narażeniu na substancje chemiczne może być przyczyną zmian w stanie zdrowia pracownika. Pracownicy nawet 38% przedsiębiorstw na terenie Unii Europejskiej są narażeni na działanie chemikaliów i czynników biologicznych[2]. Może to prowadzić do wielu groźnych chorób. Tym bardziej kluczowe jest stosowanie odpowiednich środków prewencji. Należy przestrzegać wartości dopuszczalnych stężeń na stanowiskach pracy, ograniczać stosowanie substancji rakotwórczych, mutagennych, reprotoksycznych czy endokrynnych w miejscu pracy i zastępować niebezpieczne chemikalia takimi, które są co najmniej mniej niebezpieczne dla zdrowia pracownika. Istotne jest także stosowanie substancji w układach zamkniętych lub odpowiedniej wentylacji oraz wprowadzanie środków organizacyjnych, np. skrócenie czasu pracy w narażeniu na substancje chemiczne. W tym zakresie wiele zależy od pracodawców i służby BHP. Sami pracownicy także powinni dbać o przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz o prawidłowe stosowanie środków ochrony indywidualnej, które skutecznie chronią zdrowie i życie. Obchodzony co roku Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia Pracy ma na celu podniesienie świadomości pracowników i pracodawców na temat zagrożeń związanych z pracą, ale także sposobów ochrony i zapobiegania problemom – mówi dr Małgorzata Pośniak z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego.
Czynniki kancerogenne, podobnie jak inne substancje chemiczne, wchłaniają się do organizmu pracownika najczęściej przez układ oddechowy i skórę. Droga pokarmowa jest przeważnie związana z nierozważnym zachowaniem pracowników, np. spożywaniem posiłków lub paleniem papierosów bez uprzedniego umycia rąk, czasem nawet na stanowisku pracy, na którym występuje czynnik rakotwórczy.
– Kancerogeny – nawet w bardzo małych ilościach – mogą stanowić ryzyko dla zdrowia. Im większe stężenie substancji o właściwościach kancerogennych i dłuższy czas narażenia, tym ryzyko powstania nowotworu jest większe. W niektórych sytuacjach zawodowych pracownicy są narażeni na dwa lub więcej czynników rakotwórczych jednocześnie. Może wystąpić wtedy skutek synergistyczny pomiędzy składnikami mieszaniny i jej działanie może być silniejsze niż suma działania każdego z czynników – zwraca uwagę dr Małgorzata Pośniak.
Przykładami substancji o działaniu rakotwórczym są m.in.:
- azbest – materiał wykorzystywany w budownictwie, wciąż obecny mimo obowiązujących przepisów zakazujących jego stosowane. Na właścicielach budynków spoczywa obowiązek usunięcia azbestu do końca 2032 r., a na jego działanie mogą być narażeni pracownicy zajmujący się tym procesem;
- aminy aromatyczne, benzen, chlorek winylu, formaldehyd – organiczne substancje chemiczne wykorzystywane w przemyśle;
- cytostatyki – leki stosowane w chemioterapii;
- thorotrast – substancja używana jako kontrast w analizie rentgenowskiej;
- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (antracen, benzopireny), aminy aromatyczne, nitrozaminy – substancje zawarte np. w dymie papierosowym;
- aflatoksyna - toksyna wytwarzana przez pleśń
- arsen, chrom(VI), kadm, nikiel – metale ciężkie i ich związki nieorganiczne występujące w hutnictwie, w dymach spawalniczych i spalinach silników
- krzemionka krystaliczna - uwalniająca się w procesach pracy
- pyły drewna – występujące m.in. w sektorze przetwórstwa drewna
Co roku w 43 tygodniu kalendarzowym Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) i jej partnerzy we wszystkich państwach UE obchodzą Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Celem Europejskiego Tygodnia Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy jest zwiększenie świadomości na temat bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, promowanie aktywnego podejścia do prewencji i prawidłowej oceny ryzyka zawodowego. Tegoroczny Europejski Tydzień wspiera kampanię informacyjną 2018 – 2019 pn. „Substancje niebezpieczne pod kontrolą”.
[1] Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy
[2] Drugie europejskie badanie przedsiębiorstw na temat nowych i powstających zagrożeń, ESENER, 2015
[1] http://onkologia.org.pl/wp-content/uploads/Nowotwory_2016.pdf (data dostępu: 21.10.2019 r.)
Komentarze