Żyjemy w  zmienionych czasach, w czasach internetu, smartfonów. Zalewa nas ogromna ilość informacji, a będzie ich tylko więcej. Komunikujemy się znacznie więcej, ale niestety znacznie mniej osobiście. Szybkie podróże miedzy krajami, a nawet kontynentami stały się powszechne. Czy my ludzie jesteśmy do tego gotowi? Na pewno te zmiany – rewolucje  technologiczne – są znacznie szybsze niż nasza ewolucja. Próbujemy więc dopasować się do obecnej sytuacji, poszukując w tym przypadku pomocy, np. w postaci pigułek lub cudownych leków lub swoistego lapis philosophorum.

Firmy farmaceutyczne starają nam się w tym pomóc. Zapotrzebowanie (tzn. rynek) na substancje, które poprawiają pamięć, polepszają koncentrację, skupienie i ewentualnie zwiększają efektywność nauki – rośnie lawinowo. Niektórzy nazywają je lekami na inteligencję. To może wydawać się dobrym chwytem marketingowym, jednak należy pamiętać, że inteligencja składa się  przede wszystkim z długiej nauki i z doświadczenia. Preparatów, które stymulują pewne działania ośrodkowego układu nerwowego, nie brakuje. Dla przykładu można wymienić tylko kilka bardziej znanych substancji i ich działanie.

Metylofenidat

Metylofenidat to lek z lat 60. Należy do grupy fenyloetyloaminów, jest przede wszystkim inhibitorem zwrotnego wchłaniania dopaminy i noradrenaliny, a co za tym idzie, zwiększa stężenie tych neuroprzekaźników w synapsach. Używany jest między innymi w leczeniu narkolepsji oraz ADHD. Sposób działania metylofenidatu na organizm człowieka jest podobny do działania kokainy, przez co, z powodu swoich odurzających właściwości, bywa nadużywany. W dużych dawkach, ma działanie euforyczne, zbliżone do amfetaminy, co może uzależniać psychicznie. Wykazano, że ma nawet silniejsze właściwości wychwytu zwrotnego dopaminy, jednak jego właściwości uzależniające są znacznie mniejsze. W roku 2015, dwie grupy naukowe opublikowały metaanalizę i obszerny przegląd dotychczasowych badań klinicznych tego leku. Wykazano, że dawki terapeutyczne metylofenidatu i amfetaminy mogą poprawić pamięć ejdetyczną lub fotograficzną oraz poprawić efekty uczenia się. Ciekawostką jest, że substancja jest w obrocie w preparatach, które stosują systemu OROS (ang. Oral Osmotic System). System taki – na przykład kapsułka – tworzy elementarną pompę osmotyczną. Po zażyciu leku, woda dostająca się do systemu, rozpuszcza składnik aktywny leku, a roztwór, pod wpływem powstałego ciśnienia osmotycznego, zostaje wypchnięty przez otwór dozujący do żołądka lub jelit.

Piracetam

Kolejną znaną substancją jest piracetam, również lek z lat 60., który jest pochodną kwasu γ-aminomasłowego (GABA). Mechanizmy działania tej substancji nie są do końca znane. Piracetam polepsza funkcjonowanie acetylocholiny przez receptory muskarynowe, które biorą udział w procesach pamięciowych. Poza tym, przypuszcza się, że piracetam poprawia przepuszczalność błony komórkowej. Lek ten stosowany jest przed wszystkim w krajach europejskich, w Azji i Ameryce Południowej. Lek nie jest zaakceptowany przez  Amerykańską Agencję  Żywności i Leków (FDA). Jest również popularnym środkiem pobudzania wśród studentów.  

Modafinil

Kolejną popularną substancją pobudzającą jest modafinil. W ubiegłym roku 2015 opublikowano bardzo rzetelną publikację metaanalizy tego leku. Modafinil jest również lekiem o działaniu stymulującym, używany przede wszystkim w leczeniu narkolepsji. W przeciwieństwie do metylofenidatu,  modafinil nie wykazuje działania narkotycznego, jednak pewne badania sugerują, że może być uzależniający. Działanie modanafilu polegają najprawdopodobniej na inhibicji zwrotnego wchłaniania dopaminy i noradrenaliny, podobnie do metylofenidatu, a równocześnie pośrednio obniżaniu poziom kwasu γ-aminomasłowego w mózgu.

Poza przypisanymi wskazaniami modafinil jest stosowany w leczeniu zespołu chronicznego zmęczenia, depresji, a nawet w leczeniu choroby Parkinsona. Astronauci i wojskowi też są zainteresowani stosowaniem tego leku, tak jak  NASA czy Legia Cudzoziemska. Lek nie wykazuje działania uzależniającego.

Na podstawie pewnych badań modafinil wykazuje poprawę w efektywności nauczania, jak również w podejmowaniu decyzji. Poprawa pamięci krótkiej nie jest jednoznaczna według badań klinicznych. Jeśli chodzi o działanie niepożądane w wyżej wymienionych leków, to są naprawdę bardzo nikłe i są to przede wszystkim bóle głowy, zawroty, nudność,  bezsenność.  Przy stosowaniu piracetamu może się pojawić depresja.

***

Podsumowując, te substancje, a przede wszystkim modafinil, w pewnym stopniu i tymczasowo mogą ułatwić pewne funkcjonowanie człowieka jak pamięć, skupienie, nauka, planowanie i podejmowanie decyzji, ale do odpowiedniego i bezpiecznego stosowania należy przeprowadzić jeszcze sporo badań klinicznych.  Jednak nawet w przypadku pozytywnego wyniku tych badań, nie należy się spodziewać, że będą to leki na inteligencję.

Fot. www.freeimages.com