Żyjemy w świecie, gdzie definicja rewolucji informacji stanowi podstawę dnia każdego przeciętnego człowieka. Świat podąża coraz szybciej. Postęp dotyczy nie tylko zagadnień technologicznych, ale także cywilizacyjnych i kulturowych. Wysokie wymagania stawiane są również producentom leków. Jeżeli chodzi o wytyczne dotyczące materiałów wyjściowych, to są one obecnie bardziej restrykcyjne niż kiedykolwiek dotąd.

Wytyczne GMP
    W świetle wytycznych dobrej praktyki wytwarzania (GMP) producent ma obowiązek stworzyć dokumentację systemową, która między innymi obejmuje specyfikacje materiałów wyjściowych. Dobra dokumentacja jest zasadniczym elementem systemu zapewnienia jakości. Jasno napisana zapobiega błędom powstającym przy ustnym przekazywaniu informacji oraz pozwala odtworzyć historię serii.
    Dobrze przygotowana i zgodna z GMP dokumentacja powinna mieć następujące cechy:
• specyfikacje, przepisy wytwarzania, instrukcje, procedury i zapisy danych muszą być sporządzane na piśmie i nie mogą zawierać błędów; czytelność dokumentów jest sprawą o fundamentalnym znaczeniu;
• dokumenty powinny być starannie zaprojektowane;
• sporządzone, przeglądane i rozprowadzane;
• dokumenty należy przygotować zgodnie z odpowiednimi częściami dokumentacji złożonej przy ubieganiu się o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu i zezwolenie na wytwarzanie;
• dokumentacja powinna być zatwierdzona, podpisana i datowana przez właściwe osoby uprawnione;
• niezbędne jest regularne przeglądanie i uaktualnianie dokumentacji;
• jeśli dokument jest zmieniany, powinien działać system zabezpieczający przed nieumyślnym użyciem zastąpionych dokumentów;
• dokumenty nie powinny być pisane ręcznie, jednak jeśli wymagają one wpisywania danych w taki sposób, muszą być wyraźne, czytelne i niemożliwe do usunięcia;
• na wpisywanie danych należy przewidzieć wystarczająco dużo miejsca, dokumentacja nie może zawierać nieautoryzowanych skreśleń, doklejeń, korekt;
• − każda zmiana zapisu w dokumencie powinna być podpisana i datowana;
• sposób wprowadzenia zmiany musi umożliwiać odczytanie pierwotnej informacji; należy wpisać powód wprowadzenia zmiany, o ile jest to celowe;
• zmiany dokonywane w dokumentacji krytycznej (specyfikacje, wzory raportów serii, instrukcje badań, książki kontroli) powinny być kontrolowane za pomocą systemu kontroli zmian (formalne wnioski o dokonanie zmiany);
• dane mogą być zapisywane w systemach elektronicznego przetwarzania danych, techniką fotograficzną lub innymi pewnymi metodami;
•  muszą być dostępne szczegółowe procedury odnoszące się do stosowanego systemu, a dokładność zapisu musi być sprawdzana;
•  jeżeli dokumentacja jest prowadzona metodami elektronicznego przetwarzania danych, może być wprowadzana do komputera lub modyfikowana wyłącznie przez osoby upoważnione;
•  musi istnieć system autoryzacji poziomów dostępu do danych; dostęp do danych powinien być chroniony hasłami;
•  powinien być prowadzony rejestr wprowadzanych zmian i usuwania danych;
•  wynik wprowadzenia danych krytycznych powinien być sprawdzany niezależnie;
•  raporty serii, przechowywane w formie elektronicznej, powinny być zabezpieczone przez skopiowanie na taśmę magnetyczną, mikrofilm, papier lub inny nośnik;
• bardzo ważne jest, aby dane były łatwo dostępne w czasie całego okresu ich przechowywania.

Specyfikacje
    Specyfikacje opisują szczegółowo wymagania, którym muszą odpowiadać produkty albo materiały używane lub otrzymywane w trakcie produkcji. Specyfikacje tak naprawdę stanowią podstawę oceny jakościowej. Należy je opracowywać systematycznie tak, aby jednostki organizacyjne, odpowiedzialne za zabezpieczenie materiałów wyjściowych dla potrzeb produkcji, posiadały komplet aktualnych specyfi kacji, zgodnych z wytycznymi GMP oraz – co bardzo istotne – zgodnych z dokumentacją złożoną w procesie rejestracji.
    Najistotniejszą częścią specyfikacji są szczegółowe wymagania jakościowe stawiane materiałom wraz z przywołanymi określonymi metodami oznaczeń odpowiednich parametrów jakościowych. Należy ustalić takie wymagania w stosunku do materiałów wyjściowych, aby wytworzone z nich produkty posiadały odpowiedni i stały poziom jakości. Jeżeli jest to celowe, wymagania te należy rozszerzyć o specyficzne dodatkowe parametry jakościowe, nieujęte w stosownych farmakopeach.
Mogą one wynikać z procedur GMP lub polityki stosowanej u określonego wytwórcy farmaceutycznego.
    Przed opracowaniem specyfikacji specjalista sporządzający dokument musi zgromadzić odpowiednie materiały.
    Dany wytwórca może wprowadzić do dokumentu dodatkowe wymagania jakościowe (nieopisane farmakopealnie), wynikające z zasad wytwórni czy specyfiki prowadzonego procesu technologicznego.

Polityka wytwórców farmaceutycznych
    Materiały wyjściowe muszą każdorazowo przejść proces kwalifikacji oraz oceny ich jakości. Nie mogą istnieć sytuacje zastosowania do produkcji komercyjnej materiałów od dostawcy nieznanego, tj. niezakwalifikowanego jako dostawca wiarygodny zgodnie z polityką wytwórcy.
    Podczas procesu selekcji i kwalifikacji dostawcy materiałów wyjściowych należy rozważyć i bardzo szczegółowo sprawdzić wszystkie aspekty związane z:
• wytwórcą – jego systemem zapewnienia jakości, doświadczeniem w przemyśle farmaceutycznym, posiadaniem certyfikatów jakościowych;
• dostawcą – rolą pośrednika w łańcuchu dostaw z uwzględnieniem podejmowanych przez niego aktywności na materiale (za aktywność na materiale uważa się również jego przepakowanie!);
• materiałem – spełnianie wymagań jakościowych według odpowiednich specyfikacji i innych wymagań technologicznych (jak wyżej wspomniano – wytwórca farmaceutyczny ma prawo umieścić w specyfikacji wymagania dodatkowe nieopisane farmakopealnie, a wynikające m.in. z przebiegu procesu technologicznego).

    Klasyfikacja dokonywana jest na podstawie wpływu materiału na jakość produktu gotowego. Przykładowo dostawca może mieć status:
• niezatwierdzony – dopiero myślimy o zawiązaniu współpracy;
• potencjalny dostawca – dysponujemy wszystkimi niezbędnymi dokumentami od dostawcy, mamy próbki materiałów, dokonujemy badań laboratoryjnych i/lub wykonujemy próby technologiczne z użyciem alternatywnego materiału;
• zatwierdzony dostawca – materiał spełnia wymagania podane w specyfikacji wytwórcy farmaceutycznego, uzyskano pozytywne wyniki analiz laboratoryjnych i/lub prób technologicznych.

    Pierwszeństwo w zakupach materiałów winno być zawsze nadane dostawcy z wyższym statusem.

Materiały wyjściowe wykorzystywane w produkcji farmaceutycznej muszą spełniać określone wymagania jakościowe. Najważniejszy ich spis stanowią farmakopee.

Substancje kontrolowane
    Całość aktywności związanych z gospodarką substancjami kontrolowanymi stanowi materiał na odrębny artykuł. W tym miejscu należy jednak choć wspomnieć o tym, iż wytwórca farmaceutyczny, wykorzystujący w prowadzonych przez siebie procesach technologicznych wspomniane substancje, oprócz opisanych wyżej wymagań wynikających z GMP i ustawy Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 r., musi spełniać wymagania szeregu innych aktów prawnych. Sam proces przyjmowania/wydawania, analizowania, pobierania na produkcję aż do zwalniania produktu końcowego i utylizacji powstałych odpadów technologicznych, musi być ściśle kontrolowany, opisany, dokumentowany i sprawdzany. Spis aktów prawnych, które wytwórca farmaceutyczny wykorzystujący substancje kontrolowane musi znać i spełniać, zawiera:
• USTAWĘ z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii,
• ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 273/2004 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie prekursorów narkotykowych (w obrębie UNII),
• ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) NR 111/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. określające zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków pomiędzy Wspólnotą a państwami trzecimi (Unia - państwa trzecie),
• ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 1277/2005. z dnia 27 lipca 2005 r. ustanawiające przepisy wykonawcze dotyczące rozporządzenia (WE) nr 273/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prekursorów narkotykowych i rozporządzenia Rady (WE) nr 111/2005 określającego zasady nadzorowania handlu prekursorami narkotyków pomiędzy Wspólnotą a państwami trzecimi,
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 13 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu wydawania oraz cofania zezwoleń na wytwarzanie, przetwarzanie lub przerób środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R oraz szczegółowych warunków zgłaszania działalności polegającej na ich stosowaniu w celu prowadzenia badań naukowych,
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 13 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu składania sprawozdań z działalności w zakresie wytwarzania, przetwarzania lub przerabiania środków odurzających lub substancji psychotropowych, przywozu z zagranicy i wywozu za granicę środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów grupy I-R lub słomy makowej oraz obrotu hurtowego środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi,
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 13 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu wydawania zezwoleń na przywóz z zagranicy i wywóz za granicę środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R oraz dokumentów uprawniających do ich przywozu z zagranicy, i wywozu za granicę na własne potrzeby lecznicze,
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie postępowania z produktami leczniczymi podrobionymi, zepsutymi, sfałszowanymi lub którym upłynął termin ważności, zawierającymi środki odurzające, substancje psychotropowe i prekursory grupy I-R,
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 22 września 2004 r. w sprawie podmiotów uprawnionych do przechowywania oraz niszczenia środków odurzających, substancji psychotropowych lub ich preparatów oraz prekursorów grupy I-R, a także szczegółowych zasad i warunków ich przechowywania oraz niszczenia,
• ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 25 października 2005 r. w sprawie wysokości i sposobu pobierania opłat za udzielanie zezwolenia na wytwarzanie, przetwarzanie, przerób, stosowanie do badań oraz pozwolenia na przywóz, wywóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie, i wewnątrzwspólnotową dostawę środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów kategorii 1, a także zmianę tych zezwoleń lub pozwoleń.

* * *

    Materiały wyjściowe wykorzystywane w produkcji farmaceutycznej muszą spełniać określone wymagania jakościowe. Najważniejszy ich spis stanowią farmakopee. W dokumentacji wewnątrzzakładowej wytwórca może zawrzeć informacje dodatkowe, nieopisane farmakopealnie, a wynikające z polityki firmy i/lub prowadzonego procesu technologicznego. Specyfikacja materiałowa, stanowiąca podstawę zwolnienia materiału do produkcji, jest dokumentem krytycznym. Od jakości specyfikacji, informacji zawartych w specyfikacji, bardzo często zależy ostateczny wynik analizy laboratoryjnej, dopuszczającej materiał do produkcji. Można więc powiedzieć, że jakość materiału użytego w procesie wprost wpływa na jakość wyrobu gotowego, a tym samym na bezpieczeństwo pacjenta.

Autor: Joanna Nidecka, Teva Operations Poland Sp. z o.o.

Artykuł został opublikowany w magazynie "Przemysł Farmaceutyczny" nr 4/2011