Nowe brzmienie Europejskiego Przewodnika Dobrej Praktyki Wytwarzania Produktów Przeznaczonych dla Ludzi i Zwierząt zapoczątkowało proces nowelizacji polskiego prawa farmaceutycznego. W 2011 roku Główny Inspektor Farmaceutyczny, z upoważnienia ministra zdrowia, przygotował i przekazał do konsultacji projekt zmieniający rozporządzenie w sprawie wymagań GMP z dnia 1 października 2008 r. Modyfi kacjom podlegają trzy zasadnicze aspekty związane z procesem wytwarzania leków. Wprowadzone zmiany opisano w dalszej części artykułu.

Dokumentacja systemu zapewnienia jakości
    Nowe prawo dokonuje podziału dokumentacji stosowanej do zarządzania i rejestrowania spełnienia wymagań GMP na 2 rodzaje:
• instrukcje opisujące zalecenia i wymagania systemu, do których zalicza się specyfikacje, przepisy wytwarzania, instrukcje przetwarzania i pakowania, instrukcje badań, procedury, protokoły oraz umowy kontraktowe,
• zapisy (raporty), którymi mogą być certyfikaty analityczne, raporty z wykonania poszczególnych testów, projektów lub badań oraz zapisy przedstawiające dowody działań podjętych w celu wykazania zgodności z instrukcją (zapisy zawierają dane surowe).
    Jako wymagany dokument GMP określono Dokumentację Główną Wytwórni (DGW). Dokumenty specyfikujące muszą być wolne od błędów i opracowane „na piśmie”, czyli zarejestrowane lub udokumentowane na nośniku, z którego dane mogą być przedstawione personelowi w czytelnej formie.
    Dopuszcza się istnienie dokumentów (zarówno instrukcji, jak i zapisów) w postaci hybrydowej, tzn. niektóre elementy jako elektroniczne, a inne w formie papierowej.
    Niezbędne jest natomiast, aby zależności i narzędzia kontroli głównych dokumentów, kopii, przetwarzanych danych oraz zapisów określone były dla obu systemów – hybrydowego i jednorodnego. Dokumenty zawierające instrukcje powinny mieć określoną datę wejścia w życie. Z kolei Standardowe Procedury Operacyjne (SPO), instrukcje i metody muszą być sformułowane w trybie rozkazującym. Dokumentację krytyczną, która jest powiązana z informacjami zawartymi w pozwoleniu na dopuszczenie do obrotu, zawierającą dane surowe (np. z walidacji lub badań stabilności), należy przechowywać przez taki okres, na jaki pozwolenie zostało wydane.
    Zmiany dotyczą także sposobu przygotowywania instrukcji. Te związane z wytwarzaniem powinny zawierać opis sposobu kontroli – czy urządzenia oraz stanowiska pracy są oczyszczone z poprzednich produktów, czy są usunięte dokumenty lub materiały nieodpowiednie do planowanego procesu oraz czy wyposażenie jest czyste i odpowiednie do użycia. Jeżeli chodzi o instrukcje pakowania, to muszą one zawierać numer serii produktu luzem i produktu gotowego bądź odnośnik do dokumentów związanych. Powinny one również określać sposób sprawdzenia, czy sprzęt i stanowiska pracy są wolne od poprzednich produktów, dokumentów lub materiałów niewymaganych dla planowanych czynności związanych z pakowaniem (czystość linii) oraz że urządzenia są czyste i odpowiednie do użycia.
    Dla zatwierdzonego, stale monitorowanego i kontrolowanego procesu wytwarzania, automatycznie generowane raporty można ograniczyć do podsumowań oraz raportów z odchyleń lub wyników poza specyfikacją (OOS). Wszystkie zapisy powinny być dostępne dla Osoby Wykwalifikowanej. Ważne jest to, aby system zapewnienia jakości umożliwiał niezwłoczne identyfikowanie ewentualnego odchylenia i każdej zmiany danych krytycznych. Należy również na bieżąco prowadzić spis dokumentów systemu zarządzania jakością.

Systemy skomputeryzowane
    Nowe wytyczne dotyczą również wszystkich rodzajów systemów komputerowych wykorzystywanych w procesach podlegających regulacjom GMP. Oprogramowania użytkowe zainstalowane na określonej platformie lub sprzęcie komputerowym powinny być walidowane, a infrastruktura IT skwalifikowana.
    W ciągu całego cyklu życia systemu komputerowego należy stosować zarządzanie ryzykiem. W przypadku podzlecania niektórych działań (np. dostawcom, usługodawcom) muszą być podpisane formalne umowy między wytwórcą a stroną trzecią, regulujące jednoznacznie zakres odpowiedzialności podwykonawcy. O wyborze dostawcy produktów lub usług powinny decydować jego kompetencje i rzetelność – potrzeba przeprowadzenia audytu u dostawcy musi opierać się na ocenie ryzyka. Dostarczona dokumentacja oprogramowania powinna być sprawdzona przez uprawnionego użytkownika wytwórcy w celu oceny, czy produkt odpowiada wymaganiom. Poza tym na ewentualne żądanie inspektorów powinny być dostępne informacje dotyczące systemu jakości oraz dokumentacja z przeprowadzonego audytu u dostawców lub producentów oprogramowania.
    Na etapie projektowania systemu komputerowego (walidacji) ważna jest odpowiednia ocena dostawcy. W oparciu o udokumentowaną ocenę ryzyka należy przygotować Specyfikację Wymagań Użytkownika (URS), opisującą niezbędne dla użytkownika funkcje systemu.
    Nowe wytyczne poruszają także kwestie dokumentacji walidacyjnej. Musi ona zawierać zapisy z kontroli zmian oraz raporty wszystkich odchyleń zaobserwowanych
podczas procesu walidacji. Walidacja systemu, z którego dane są transferowane do innego formatu lub systemu, powinna obejmować sprawdzenie, czy podczas tego procesu nie została zmieniona wartość lub znaczenie danych. Dlatego też należy opracować aktualny wykaz wszystkich systemów komputerowych podlegających wymaganiom GMP. Walidacja systemów komputerowych zaprojektowanych i opracowanych na indywidualne życzenie wytwórcy powinna dostarczyć formalnej oceny i raportu z każdego etapu działania systemu.

Dokumentacja Główna Wytwórni
    Dokumentacja ta ma być opracowana przez wytwórcę lub importera i musi opisywać zakres działalności przedsiębiorcy w danym miejscu. Powinna być złożona w Głównym Inspektoracie Farmaceutycznym i dostarczać aktualnych danych o wytwórcy lub importerze, umożliwiając urzędowi ogólny nadzór nad przedsiębiorstwem oraz planowanie i przeprowadzanie inspekcji. Dodana do rozporządzenia część III wraz z załącznikiem zawiera szereg wytycznych odnośnie sposobu przygotowania dokumentu oraz informacji niezbędnych do opisania.
    Do wymagań edytorskich DGW należy wymienić format A4 dla całego dokumentu wraz z załącznikami, objętość 25-30 stron części głównej plus załączniki oraz preferowane plany, rysunki i schematy zamiast ciągłego tekstu.
    Jako dokument systemu zapewnienia jakości DGW powinna być na bieżąco aktualizowana, mieć swój numer edycji, datę wdrożenia i datę przeglądu. Każdy załącznik może mieć indywidualną datę wdrożenia i być aktualizowany niezależnie od pozostałych.

* * *

    Biorąc pod uwagę zakres wprowadzanych zmian dotyczących Dobrej Praktyki Wytwarzania produktów leczniczych można stwierdzić, że wynikają one z dwóch czynników. Po pierwsze, z szybkiego postępu naukowego w zakresie technologii informatycznych i systemów komputerowych oraz ich coraz szerszego wykorzystania również w przemyśle farmaceutycznym. A po drugie, z oceny jakości funkcjonowania poszczególnych przedsiębiorstw i całej branży farmaceutycznej zarazem.
    Nowe przepisy dają możliwość usprawnienia i przyspieszenia wielu prac, jednocześnie regulując i dokładnie precyzując wiele wymagań, zwłaszcza w zakresie dokumentacji. Celem jest niewątpliwie poprawa jakości wytwarzanych produktów leczniczych, a tym samym większe bezpieczeństwo potencjalnych pacjentów. Należy też zwrócić uwagę, że – jak podano w ocenie skutków wprowadzanej regulacji prawnej – nowe rozporządzenie pozwoli zachować standardy przyjęte w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Pozytywnie wpłynie to na konkurencyjność polskich produktów leczniczych na rynku wspólnotowym, choć pewnie dla niejednego wytwórcy czy importera wiązać się będzie z koniecznością poniesienia nakładów finansowych, a przynajmniej dużym nakładem pracy w zakresie odpowiedniego opracowania dokumentacji.

Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 października 2008 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania.
2. Projekt Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2011 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania.

 

Autor: Maria Kurszewska

 Artykuł został opublikowany w magazynie "Przemysł Farmaceutyczny" nr 1/2012