Postęp technologiczny i wzrost gospodarczy przyczynił się do zauważalnego rozwoju rynku opakowań [1,2]. Jak podaje raport agencji Pira International, światowy przemysł opakowaniowy będzie dynamicznie rósł w ciągu najbliższych lat, a w 2016 roku osiągnie wartość 820 mld dolarów. Równocześnie, rozwój sektora farmaceutycznego oraz wprowadzanie na rynek nowych leków przyczynia się do wzrostu zapotrzebowania na opakowania farmaceutyczne. Już w 2008 roku wartość światowego rynku opakowań dla tej branży szacowano na 45 mld dolarów.

„Biznes” opakowaniowy
    Zdecydowanie największą część popytu na opakowania produktów leczniczych generują najbardziej rozwinięte gospodarki świata (kraje NAFTA, Europa Zachodnia oraz Japonia) – to na ich rynkach koncentruje się ponad 2/3 globalnej sprzedaży. Wśród najbardziej perspektywicznych obszarów rozwoju opakowań farmaceutycznych na świecie – w jednym rzędzie z Chinami, Indiami czy Brazylią – wymienia się również Polskę. Krajowy rynek opakowań produktów leczniczych będzie przede wszystkim uzależniony od tempa wzrostu lokalnego przemysłu farmaceutycznego.

Poziom i znaczenie krajowych innowacji
    Od momentu wejścia do Unii Europejskiej Polska odgrywa coraz ważniejszą rolę jako zaplecze produkcyjne dla dużego i rozwojowego rynku produktów farmaceutycznych w Europie Zachodniej [3]. PricewaterhouseCoopers podaje, że w naszym kraju w 2011 roku funkcjonowało blisko 450 firm farmaceutycznych, z czego 62 to przedsiębiorstwa innowacyjne [4].
    Innowacyjne firmy farmaceutyczne w 2010 roku dostarczyły na polski rynek produkty o wartości 9,4 mld złotych, co stanowi 58% wartości rynku leków na receptę i leków szpitalnych. Tylko w 2010 roku branża farmaceutyczna zasiliła budżet państwa kwotą 1 mld złotych w formie podatków i innych opłat (wg danych GUS). 60% z tej kwoty zapłaciły właśnie przedsiębiorstwa innowacyjne.
    Producenci leków stają się istotnym pracodawcą dla wielu grup społecznych, gdyż zatrudnienie w branży farmaceutycznej znajduje 31 tys. osób, z czego 11 tys. pracuje w firmach innowacyjnych [4]. Według niezależnego badania satysfakcji pracowników (tj. „Great place to work”) innowacyjne przedsiębiorstwa wytwarzające leki są postrzegane jako pożądane miejsce pracy. W najnowszej edycji badania, 4 spośród 10 najlepiej ocenianych firm to innowacyjne firmy farmaceutyczne.
    Mimo powyższych danych w Polsce występuje zjawisko ograniczenia dostępności polskiego społeczeństwa do innowacyjnych leków – na rynku obecne są w większości generyki. Systematyczne wdrażanie regulacji unijnych i poprawa jakości prawa polskiego przyczyni się jednak prawdopodobnie do podniesienia transparentności procesów administracyjnych. Jest to jednym z kluczowych elementów determinujących podjęcie decyzji o wdrażaniu wszelkiego rodzaju inwestycji [4].

Podstawowe funkcje opakowań
    Głównym zadaniem opakowań jest zapewnienie bezpieczeństwa i jakości produktu leczniczego, a co za tym idzie bezpieczeństwa pacjenta. Opakowanie ma chronić przed czynnikami zewnętrznymi (np. wilgocią, światłem, temperaturą), które mogą zmienić właściwości produktu, przed skażeniami biologicznymi oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Ponadto, opakowanie powinno umożliwić prawidłową identyfikację produktu.
    Rodzaj opakowania i zastosowanych materiałów muszą być dobrane w taki sposób, by nie miały niekorzystnego wpływu na produkt poprzez reakcje chemiczne, wypłukiwanie materiałów opakowaniowych lub też absorpcje. Aspekt bezpieczeństwa musi być zapewniony również w drugą stronę, tzn. produkt nie może mieć negatywnego wpływu na opakowanie.

Inteligentne opakowania
    W związku z rosnącymi wymaganiami w branży farmaceutycznej – innowacyjne leki potrzebują innowacyjnych opakowań – coraz większą popularnością cieszą się opakowania inteligentne. Intelligent packaging lub smart packaging odnosi się do systemów, które mają za zadanie monitorować i informować pacjenta o stanie jakościowym produktu [5]. Opakowania inteligentne są jednymi z najmłodszych systemów pakowania i znajdują się obecnie w fazie dynamicznego rozwoju. Mają one ułatwić komunikację w całym łańcuchu dostaw i zapewnić przez to lepszą jakość produktu oraz większe bezpieczeństwo. Systemy te występują na ogół w postaci etykiet inteligentnych, umieszczonych wewnątrz lub na zewnątrz opakowania [6].

Rodzaj opakowania i zastosowanych materiałów muszą być dobrane w taki sposób, by nie miały niekorzystnego wpływu na produkt poprzez reakcje chemiczne, wypłukiwanie materiałów opakowaniowych lub też absorpcje.

Przykłady
    Inteligentne opakowania leków mają również za zadanie zwiększenie skuteczności przyjmowanego leku, co przekłada się bezpośrednio na poprawę stanu zdrowia pacjentów oraz przynosi wymierne oszczędności. Jednym z takich rozwiązań jest system oparty na zakrętkach, wyposażonych w elektroniczne mikroobwody, które informują o częstotliwości otwierania. Do nowości ostatnich lat należy opakowanie Burgopak, które ma formę etui z dwoma krótszymi bokami oraz przegródkami na lekarstwa [6]. Aadrex group zaproponowała Monitor MEMS, który rejestruje datę i godzinę każdego otwarcia i zamknięcia pojemnika [7]. Najnowsze zamknięcie MEMS 6 SmartCap ma ciekłokrystaliczny wyświetlacz pokazujący liczbę dawek pobranych w ciągu 24 godzin oraz czas, jaki upłynął od ostatniej dawki.

    Kolejną innowacją tej firmy jest możliwość powiadomienia drogą SMS-ową pacjenta o konieczności zażycia leku [8]. Z kolei system IDAS I oraz II zaproponowany przez firmę Bang&Olufsen Mediom a/s. jest elektronicznym, niezależnym urządzeniem przeznaczonym dla opakowań typu blister-pack. Umożliwia ono zapis daty i godziny usunięcia pigułki z opakowania. Posiada możliwość wysyłania dźwiękowych i optycznych sygnałów przypominających [9].

Hity wśród innowacji
    Innowacją w branży farmaceutycznej są również systemy wykorzystujące technologie RFID. Maleńkie chipy RFID (Radio Frequency IDendifi cation), wbudowane w etykiety, zapisują całą drogę zapakowanego produktu – od konfekcji po zużycie. Dzięki czemu możliwa jest identyfikacja miejsca w łańcuchu dostaw, które odpowiada za powstałą w produkcie wadę [10].
    W przypadku produktów czułych na niską temperaturę stosuje się wskaźnik „ColdMark”. Dzięki niemu można dowiedzieć się, czy towar był zamrażany bądź wystawiany na działanie niskich temperatur. Informacja ta jest niezwykle cenna w przypadku np. szczepionek. W zależności od temperatury granicznej na rynku dostępne są cztery rodzaje tego wskaźnika: do -3°C, 0°C , 2°C, 5°C. Wskaźnik ten zbudowany jest z rurki, w której zawarty jest specjalny płyn. Po przekroczeniu temperatury granicznej, po upływie 30 minut, zawarty w rurce płyn zabarwia się na fioletowo [11]. Na podobnej zasadzie działa opakowanie transportowe GreenBoz firmy Entropy, bazujące na opatentowanej technologii zmiany fazy, które utrzymują zawartość w odpowiedniej temperaturze przez ponad 120 godzin, niezależnie od warunków zewnętrznych [6]. Ponadto nowoczesne fiolki 2 w 1 EZ Fusion firmy Degill International Corp, wykonane z poliolefin, zapewniają jeszcze lepszą ochronę produktów farmaceutycznych. Gwarantują one mniejsze ryzyko skażenia leków oraz niższe koszty dystrybucji [6].

* * *

    Za wprowadzeniem opakowań inteligentnych do przemysłu farmaceutycznego przemawia kilka czynników – lepsza informacyjność, możliwość leczenia w warunkach domowych, a także wygoda i bezpieczeństwo pacjenta. Z tych względów przemysł farmaceutyczny świadomie wykorzystuje takie rozwiązania, wymagając jednocześnie powstawania nowych projektów, poszerzających możliwości podnoszenia jakości produktu. Indywidualne podejście ukierunkowane na konkretne obszary ryzyka związane z danym lekiem oraz docelową grupą jego użytkowników daje możliwość wypracowania rozwiązań, które mogą być efektywne i przy zoptymalizowanych kosztach włączone do procesu produkcyjnego [12]. Nowe cechy przyszłych opakowań można więc określić kilkoma krótkimi słowami: inteligentne, proste, bezpieczne i uniwersalne. Może zabrzmi to jak zdanie ze scenariusza filmu „Avatar”, ale prawdopodobnie w niedługim czasie opakowania będą w stanie komunikować się z pacjentem. Ich przyszłość więc zapowiada się bardzo interesująco [6].

Literatura
[1] http://expac.com.pl/art/1909_funkcje-opakowan.htm
[2] Kubera H., Korzeniowski A., Foltynowicz Z., „Postęp w rozwoju opakowalnictwa
na świecie”, „Opakowanie 1999”, nr 5.
[3] Mrówczyński K., „Branża opakowań farmaceutycznych – rozwojowa”, „Chemia i biznes”, nr 1/2011.
[4] Wkład innowacyjnego przemysłu farmaceutycznego w rozwój polskiej gospodarki, Raport PricewaterhouseCoopers, 2011.
[5] Summers L., Intelligent packaging, Centre for Exploatation of Science and Technology, London, UK.1992a.
[6] Korzeniowski A., Ankiel-Homa M., Czaja-Jagielska N., „Innowacje w opakowalnictwie”, wyd. 2011. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
[7] http://www.aardexgroup.com Eur J Clin Pharmacol. 2007 Dec;63(12):1179-84. Epub 2007 Sep 25.
[8] Derliński M., 2006 , „Zażywać zgodnie z …nakrętką”, Packaging 02, s.10-13.
[9] Santschi V., Wuerzner G., Schneider MP., Bugnon O., Burnier M., “Clinical evaluation of IDAS II, a new electronic device enabling drug adherence monitoring”.
[10]http://www.blog.mediafun.pl/foto/2007-09/prokreacja.pdf
[11]http://www.tiptemp.com
[12]Völcker T., „Stop fałszerzom”, „Przemysł Farmaceutyczny”, nr 2/2010.

Autor: Renata Dobrucka, Wydział Towaroznawstwa, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

Artykuł został opublikowany w magazynie "Przemysł Farmaceutyczny" nr 2/2012

Źródło fot. www.sxc.hu