Ustawa o zawodzie farmaceuty wprowadziła zmiany, które mają odciążyć służbę zdrowia, a zwłaszcza lekarzy, oraz zaznaczyć pozycję pracownika apteki w systemie. Farmaceuci mają ogromne kompetencje i wiedzę zdobytą podczas studiów, jednak do niedawna możliwość ich wykorzystania w szerokim zakresie była ograniczona przez brak odpowiednich regulacji. Choć na chwilę obecną statystyczny Kowalski ma niewielką wiedzę na ten temat  tej ustawy to już zaczął korzystać z nowych uprawnień i jest zadowolony.

Co Polacy wiedzą o pracy farmaceuty?

Ustawa o zawodzie farmaceuty weszła w życie 16 kwietnia 2021 r. Sześć miesięcy później zapytano Polaków, czy kiedykolwiek o niej słyszeli. Ponad 2/3 respondentów (68,4 proc.) twierdzi, że nigdy nie słyszała o tej ustawie. Niestety blisko 19 proc. osób, które słyszały o tej ustawie nie wie, czego ona dokładnie dotyczy. Spośród osób, do których dotarły informacje o wprowadzeniu nowej ustawy blisko połowa respondentów (48 proc.) uważa, że nowe przepisy umożliwiają farmaceucie wykonywanie szczepień przeciw COVID-19 a dla 39 proc. ustawa oznacza możliwość dokonywania przeglądów lekowych i zmiany dawek leków w uzgodnieniu z lekarzem. Co czwarta osoba (26 proc.) wskazuje na możliwość wypisywania recept przez farmaceutę, a co piąta (21 proc.) możliwość wykonywania badań profilaktycznych w aptece. Okazuje się jednak, że mimo braku wiedzy Polaków na temat nowych regulacji, coraz częściej korzystają z nowych uprawnień farmaceutów.

Pandemia COVID-19 uwydatniła potrzeby i luki kadrowe w systemie ochrony zdrowia. Pokazała, że kiedy dostęp do lekarza jest utrudniony, pacjenci pierwsze kroki kierują do apteki nie tylko po zakup leków, ale również o poradę. Nowe obowiązki, które poprzez ustawę zostały nałożone na nas – farmaceutów, wzmacniają naszą pozycję w systemie ochrony zdrowia, pozwalają wykorzystać potencjał i rozwijać się bardziej, niż było to możliwe dotychczas. Dzięki temu, możemy odciążyć lekarzy, ale i ściślej z nimi współpracować, a beneficjentem tej współpracy staje się pacjent. Oczywiście zmiany w aptekach nie dokonają się z dnia na dzień, ale ze swojej praktyki widzę, że są one potrzebne. Dziennie w aptece, w której pracuję wykonuje się kilkadziesiąt szczepień na COVID-19. Pacjenci są zadowoleni z kilku powodów: mogą przyjść z ulicy i się zaszczepić, unikając kolejek, często w kontakcie z farmaceutą odważniej mówią o problemach z przyjmowaniem leków, niepożądanych interakcjach, o czym bardzo często boją się powiedzieć lekarzowi. Wtedy to my możemy im pomóc, konsultując terapię z lekarzem.

Dr n. farm. Piotr Merks, Collegium Medicum Uniwersytetu Kardynała  Stefana Wyszyńskiego

Rola farmaceuty

Zdaniem Polaków podstawową rolą farmaceuty pracującego w aptece jest wydawanie leków – tak uważa 70 proc. respondentów. Pozostałe zadania wskazywane były przez ok. co drugiego respondenta. Obowiązki związane z doradztwem w zakresie suplementacji a także wykonywanie leków recepturowych wskazało 54 proc. badanych. Niewiele mniej, bo 53 proc. Polaków typuje wskazywanie tańszych zamienników zaś co drugi (50 proc.) wskazuje na konsultacje i zalecenia w terapii nie wymagającej leków na receptę. Jak zmieni się rola farmaceuty w okresie pandemii COVID-19 i po niej? Większość Polaków (52 proc.) uważa, że znaczenie farmaceuty w systemie będzie coraz większe. Ok. 44 proc. respondentów uważa, że pozostanie bez zmian. Niewielki odsetek Polaków (4 proc.) przewiduje, że rola farmaceuty będzie maleć.

Rola farmaceuty w systemie ochrony zdrowia będzie rosnąć, co z pewnością odczują pacjenci. Doświadczenia w szczepieniu na COVID-19 przez farmaceutów pokazują, że rozszerzenie ich kompetencji jest konieczne, tym bardziej, że pacjenci chętnie z nich korzystają. W mediach obserwujemy nasilenie komunikatów dotyczących zdrowia, jak nigdy dotąd, co jest pośrednio efektem pandemii koronawirusa. Wzrasta świadomość zdrowotna Polaków, a wraz z nią liczba pytań i problemów, z którymi zwracają się do farmaceuty. Pytania, których pacjencji często wstydzą się zadać lekarzowi, padają właśnie w aptece. Często łatwiej jest powiedzieć farmaceucie o skutkach ubocznych przyjmowania przepisanego leku. I tu rolą farmaceuty jest skontaktować się z lekarzem, który prowadzi pacjenta i zarekomendować zmiany w farmakoterapii. To zadanie, które wymaga umiejętności komunikacji i współpracy między profesjami. Ogromną rolę w kształceniu tych umiejętności powinny pełnić uczelnie, by już na etapie studiów je kształtować. Wszyscy jesteśmy bombardowani informacjami na temat zdrowia. Internet daje ogromne możliwości komunikacyjne, co rodzi też ryzyko rozprzestrzeniania fake newsów np. na temat szczepień. To też okazja dla nieuczciwych sprzedawców suplementów reklamowanych, jako rozwiązanie na każde schorzenie. Rolą farmaceuty jest również edukacja pacjentów w zakresie krytycznej oceny tych informacji.

Mateusz Konwerski, ekspert Instytutu LB Medical

Polacy bardzo chętnie korzystają z porad farmaceuty

Prawie połowa Polaków (48 proc.) ze względu na dłuższy czas oczekiwania na wizytę lekarską często korzysta z rad farmaceuty. Aż 67 proc. respondentów częściej korzysta z usług farmaceuty niż lekarza dlatego, że szybciej może uzyskać poradę. Dla 1/3 respondentów (32 proc.) motywacją są niższe koszty uzyskania porady. Dla co czwartego badanego (26 proc.) postępującego w ten sposób, kluczowym czynnikiem jest bliższa odległość od miejsca zamieszkania do farmaceuty niż do lekarza. Kwestia zaufania nie odgrywa aż tak istotnej roli – kierowało się nią zaledwie 18 proc. kontaktujących się częściej z farmaceutą niż z lekarzem.  

O co Polacy pytają farmaceutę?

Najczęściej (53  proc.) farmaceuci doradzają w zakresie zakupu leków bez recepty. Co drugi respondent deklaruje, że z pracownikiem apteki konsultuje zakup leków bez recepty lub tańszych zamienników. W razie nagłego wypadku 34 proc. respondentów radzi się farmaceuty, a co piąty (22 proc.) badany szuka u farmaceuty porady w zakresie profilaktyki zdrowotnej. Tematy związane z zakupem leków OTC oraz tańszych leków generycznych są interesujące szczególnie dla osób powyżej 50 roku życia, zaś kwestie dotyczące profilaktyki zdrowia nieznacznie częściej były wskazywane przez osoby w wieku 18-24 lata.

Rola farmaceuty w systemie ochrony zdrowia jest kluczowa. Nie znam osoby, która choćby raz w życiu nie radziła się farmaceuty. Myślę o przypadkach, kiedy nie jest potrzebna pilna interwencja ratowników medycznych czy lekarza. Dzięki nowym regulacjom, farmaceuta będzie mógł jeszcze bardziej pomóc pacjentowi, np. w przypadku przeglądów lekowych. To zaś wymaga ścisłej współpracy z lekarzem i to jest dla farmaceutów i lekarzy wyzwanie  z którym się mierzą. Wiemy, jak ważna jest rola komunikacji i kompetencji „miękkich” w tym procesie. Słowo, gest, a nawet modulacja głosu czy zabarwienie emocjonalne wpływają na komunikację. By wesprzeć przyszłych lekarzy i farmaceutów, prowadzimy program Recepta na sukces już siódmy rok z rzędu. Przez dwie ostatnie edycje prowadzimy webinary i streamingi edukacyjne na temat komunikacji, które cieszą się dużym zainteresowaniem przyszłych farmaceutów i lekarzy. Te umiejętności nie tylko wzbogacą samych lekarzy i farmaceutów, ale bezpośrednio wpłyną na zdrowie pacjenta. Cieszymy się, że możemy mieć wpływ na polepszanie jakości opieki zdrowotnej.

Aneta Grzegorzewska, Dyrektor ds. Korporacyjnych i Relacji Zewnętrznych Gedeon Richter Polska

Polacy optymistycznie patrzą na rozszerzenie roli farmaceuty

Konsultacje farmaceutyczne budzą nadzieje Polaków na odpowiednie i bezpieczne leczenie, z dobrym dostępem do eksperta. Aż 62 proc. respondentów deklaruje, że chętnie skorzystałoby z pomocy farmaceuty przy weryfikacji terapii lekowej. Podobny odsetek (64 proc.) badanych szukałoby wsparcia w razie niepożądanych działań leków, a niemal połowa (41 proc.) byłaby zainteresowana wsparciem przy badaniach profilaktycznych. 6 na 10 Polaków zgadza się ze stwierdzeniem, że zwiększenie kompetencji i uprawnień farmaceuty zmniejszy kolejki do gabinetów lekarskich. Nieco mniej respondentów (58 proc.) uważa, że zwiększenie kompetencji i uprawnień farmaceuty realnie odciąży lekarza. Większość Polaków (57 proc.) twierdzi, że farmaceuta i lekarz powinni współpracować przy doborze lub zmianie leczenia pacjenta.

Takie dane pokazują, że Polacy darzą zaufaniem farmaceutów, co jest dobrym prognostykiem na trwałe wprowadzenie ich roli w systemie. To oczywiście tylko początek zmian, bo jak każde zmiany w systemie wymagają czasu, opracowania odpowiednich procedur i dostosowania infrastruktury aptecznej do potrzeb pacjentów i farmaceutów. Pewnym jest, że są one niezwykle potrzebne, jeśli chcemy opierać system opieki zdrowotnej na wieloletniej strategii.

*Badanie „Ustawa o zawodzie farmaceuty w świadomości Polaków” zostało zrealizowane przez agencję SW Research w dniach 28-29.09.2021 techniką CAWI, na reprezentatywnej próbie n=1010 Polaków w wieku 18-75 lat.