Nagietek lekarski (Calendula officinalis) należy do licznej rodziny astrowatych (Asteraceae), skupiającej najwięcej roślin o właściwościach leczniczych. Surowcem farmaceutycznym jest kwiat nagietka (Calendulae flos). Czasem zbiera się też cały kwiatostan (Calendulae anthodium), ale jest on surowcem mniej wartościowym.

Nagietek jest rośliną o bardzo bogatym składzie chemicznym. Zawiera trzy ważne grupy związków czynnych: terpeny, flawonoidy i karotenoidy. Największe znaczenie mają, mieszczące się w pierwszej grupie, triterpeny oraz saponiny będące glikozydami kwasu oleanolowego. Przynależą tu kalendulozydy A i B, związki typowe dla nagietka, a także alkohole triterpenowe, jak arnidol, faradiol, taraksasterol, alfa- i beta-amyryna. Ważną grupą są także flawonoidy, dominują wśród nich glikozydy izoramnetyny i kwercetyny. Wśród karotenoidów najważniejsze związki to likopen i betakaroten. Kolejne związki występujące w nagietku to poliacetyleny i olejki eteryczne. Ponadto stwierdzono też obecność laktonów seskwiterpenowych, fenolokwasów, steroli.

W medycynie konwencjonalnej produkty lecznicze z nagietka stosowane są wyłącznie zewnętrznie, przyspieszają gojenie ran, działają przeciwzapalnie oraz pobudzają ziarninowanie. Nagietek jest składnikiem większości kremów i maści stosowanych przy skaleczeniach skóry. Znakomicie komponuje się z arniką.

Z literatury fitoterapeutycznej wynika jednak, że aktywność nagietka jest bardziej różnorodna i wielostronna, co wykorzystuje medycyna alternatywna. Chodzi tu przede wszystkim o działanie przeciwzapalne, spazmolityczne, choleretyczne i przeciwrzęsistkowe. Działanie przeciwzapalne i żółciopędne przypisuje się głównie flawonoidom, natomiast dobre efekty leczenia rzęsistka pochwowego – związkom zawartym w olejku eterycznym. Badania wykazały też, że kalendulozydy posiadają zdolność obniżania poziomu cholesterolu.

Nagietek ma też duże zastosowanie w kosmetyce. Wyciągi z nagietka wchodzą w skład kremów, maseczek, szamponów, mleczek itp. Kremy z nagietka poleca się na skórę suchą i łuszczącą, a także na wrażliwą, skłonną do infekcji, zaczerwieniania i pękania.

Autor: dr Jerzy Jambor
prezes Polskiego Komitetu Lekarskiego
Fot.: Phytopharm Klęka S.A.