1 lipca 1785 roku w Birmingham ukazała się książka Williama Witheringa „Ocena naparstnicy i kilku jej medycznych zastosowań”. Książka ta miała przełomowe znaczenie w historii medycyny.

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea) jest rośliną zielną należącą do rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae). Występuje dziko w Zachodniej Europie. W Europie Środkowej spotykana jest rzadko. Kiedyś w wielu krajach Europy była uprawiana na wielką skalę. W Polsce rośnie w Karpatach, Sudetach i Górach Świętokrzyskich. Jest rośliną dość rzadką. Objęta jest całkowitą ochroną gatunkową.

Surowcem farmaceutycznym jest liść naparstnicy purpurowej (Digitalis purpureae folium) – jeden z najważniejszych surowców farmakognostycznych zawierających kardenolidowe glikozydy nasercowe. Spośród ponad 50 wyizolowanych kardenolidów większość należy do jednej z trzech grup pochodnych: digitoksygeniny, gitoksygeniny lub gitaloksygeniny. Kardenolidom towarzyszą nie działające na serce glikozydy pregnanowe. Dalszymi składnikami są saponiny steroidowe, pochodne spirostanu, związki antrachinonowe typu rubiadyny, flawonoidy, kwasy fenolowe.

Najcenniejszym typem działania glikozydów kardenolidowych naparstnicy purpurowej jest działanie inotropowo dodatnie, tj. wzmacniające siłę skurczu mięśnia sercowego oraz działanie chronotropowo ujemne, polegające na przedłużeniu fazy diastolicznej i zwolnieniu tętna. W sumie powoduje to znacznie wydajniejszą pracę mięśnia sercowego.

Zastosowanie samych liści naparstnicy purpurowej w postaciach recepturowych lub w ekstraktach zostało w ostatnich dziesięcioleciach zaniechane na korzyść preparatów izolowanych, głównie digitoksyny otrzymanej z naparstnicy wełnistej.

Naparstnica purpurowa, mimo że obecnie nie znajduje już tak szerokiego zastosowania w lecznictwie jak dawniej, zaliczana jest nadal do grupy najważniejszych roślin leczniczych. Naparstnica purpurowa jest symbolem pewnego przełomu jaki nastąpił w XVIII wieku w badaniach roślin leczniczych.

Autor: dr Jerzy Jambor
prezes Polskiego Komitetu Lekarskiego
Fot.: Phytopharm Klęka S.A.