W Polsce występują dwa gatunki pokrzywy. Pierwszym jest pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), której przypisuje się właściwości lecznicze i która dostarcza surowca farmaceutycznego. Drugim jest pokrzywa żegawka (Urtica urens), która zawiera podobne związki chemiczne, ale nie znajduje zastosowania w farmacji. Cechą charakterystyczną obydwu gatunków są parzące włoski.  

Pokrzywa zwyczajna jest pospolitą, rozdzielnopłciową byliną. Występuje niemal wszędzie poza biegunem i tropikami. Do celów leczniczych wykorzystuje się liść pokrzywy (Folium Urticae) oraz zbierane latem w czasie kwitnienia ziele (Herba Urticae), a także korzeń pokrzywy (Radix Urticae). Dawniej wykorzystywano też nasiona, wytwarzano z nich olej.

Pokrzywa to przede wszystkim bogate źródło soli mineralnych, głównie magnezu. Poza tym w częściach nadziemnych tej rośliny są zawarte: flawonoidy (glikozydy kwercetyny i kemferolu), kwasy organiczne (m.in. mrówkowy, jabłkowy, masłowy, octowy, bursztynowy), kumaryny (w tym skopoletyna), aminy (acetylocholina, histamina, serotonina, cholina), olejki eteryczne o bardzo rzadkim składzie (acetofenon, metyloheoptenon i inne), witaminy (głównie C, cała grupa B i K), karotenoidy, alkaloidy (w tym nikotyna), steroidy, triterpeny, proteiny oraz porfiryny. W częściach podziemnych – korzeniach i kłączach – występują dość podobne związki, ale w innych proporcjach. Główna grupa to steroidy, którym przypisuje się duże znaczenie w leczeniu schorzeń prostaty. Preparaty z korzenia pokrzywy są tutaj wysoko cenione. Inne grupy związków to triterpeny, ligniny, kumaryny. Poza tym jest też kwas krzemowy, różnego typu cukry, aminokwasy, pektyny, cytokiny i kwasy tłuszczowe.

Wiele zastosowań leczniczych pokrzywy podają popularne poradniki zielarskie. Wszędzie podkreśla się duże jej znaczenie jako źródła witamin i  minerałów. Współczesne produkty lecznicze otrzymane z nadziemnych części pokrzywy stosowane są głównie w chorobach reumatycznych i w stanach zapalnych dróg moczowych. Natomiast produkty otrzymane z korzeni i kłączy stosowane są przy schorzeniach gruczołu krokowego.

Autor: dr Jerzy Jambor
prezes Polskiego Komitetu Zielarskiego
Fot.: Phytopharm Klęka S.A.