Najważniejszy przedstawiciel strączyńców – strączyniec ostrolistny – wywodzi się z Egiptu, z dorzecza Nilu. Obecnie jest uprawiany w Egipcie i Sudanie. Z kolei drugi, strączyniec wąskolistny, rośnie w Somalii, a uprawia się go w Arabii Saudyjskiej, Indiach i Pakistanie. Strączyniec ostrolistny nosi łacińską nazwę Cassia senna (Cassia acutifolia), od której pochodzi nazwa senes, natomiast strączyniec wąskolistny to Cassia angustifolia. Inne popularne gatunki to strączyniec włoski (Cassia oborata) i strączyniec marylandzki (Cassia marylandica), czyli amerykański. Rodzaj strączyniec (Cassia) liczący około 580 gatunków, należy do rodziny brezylkowatych (Cesalpinaceae).

Strączyńce to płożące krzewy zielne, pokryte pierzastymi, ostro zakończonymi liśćmi. Różnica pomiędzy strączyńcem ostrolistnym, a wąskolistnym polega głównie na długości liścia. Szerokość liścia jest taka sama (około 1 cm), natomiast długość u strączyńca ostrolistnego wynosi około 3 cm, u wąskolistnego dochodzi do 4,5 cm. Podobnie łodygi strączyńca ostrolistnego osiągają długość zbliżoną do 1 m, a wąskolistnego mogą być nawet dwukrotnie dłuższe.

Surowcem farmaceutycznym jest przede wszystkim liść senesu (Sennae folium). W tej chwili w handlu występują dwa rodzaje surowca. Pierwszy, nazywany senesem aleksandryjskim albo chartumskim, pochodzi z głównie z Egiptu i Sudanu. Natomiast drugi, nazywany senesem tinnewelijskim, pochodzi z Indii. Owoce (strąki) senesu też są surowcem farmaceutycznym, jednak stosowane są rzadziej.

Głównymi składnikami senesu są antrazwiązki pochodne hydroksyantracenu (sennozydy). Są to trójcykliczne chinony, które wykazują silne działanie przeczyszczające. Ich zawartość w liściach przekracza 2,5 %, a w owocach 4 %. Podobne związki znajdziemy we wszystkich surowcach roślinnych o podobnym działaniu: alonie, korze kruszyny, korzeniu rzewienia, korze szakłaku. W senesie występują też niewielkie ilości innych glikozydów antrachinowych, glikozydy pochodne naftalenu, flawonoidy (pochodne kemferolu i izoramnetyny) i śluzy.

Preparaty senesu działają przeczyszczająco i stosowane są jako laxans w zaparciach atonicznych i spastycznych. Głównym przeciwwskazaniem do stosowania preparatów senesu jest niedrożność jelit oraz zapalne schorzenia jelit. Nie zaleca się stosowania senesu w czasie ciąży i karmienia. Po długotrwałym stosowaniu (uzależnienie od środków przeczyszczających) zwykle występują zaburzenia funkcjonowania gospodarki wodno-elektrolitowej. Niebezpieczne mogą okazać się też interakcje preparatów antrachinonowych z lekami nasercowymi poprzez potęgowanie ich działania.

Grafika: Adam Półtorak