Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis L.) jest byliną należącą do rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae). Występuje w całej Europie.

Surowcem farmakopealnym jest korzeń pierwiosnka (Primulae radix). Surowiec pozyskiwany jest wyłącznie z upraw. Pierwiosnek, mimo, że jest rośliną typową dla naszej strefy klimatycznej, nie uprawia się łatwo, a na korzenie nadające się do produkcji leków trzeba czekać kilka lat.

Pierwiosnek jest typową rośliną saponinową. W korzeniu zawartość saponin sięga do 10%. Najwyższa ich zawartość jest przed kwitnieniem, a potem nasila się znów późną jesienią. Główną saponiną jest prymulasaponina A, kiedyś nazywana kwasem prymulowym. W korzeniach pierwiosnka występują też glikozydy fenolowe (prymwerozyd, prymulawerozyd) i w niewielkich ilościach olejek eteryczny.

Saponiny pierwiosnka drażnią zakończenia nerwowe błony śluzowej żołądka, a to z kolei – na drodze odruchowej – poprzez nerw błędny powoduje wydzielanie śluzu w drzewie oskrzelowym. Ten właśnie śluz umożliwia upłynnienie suchej wydzieliny tworzącej się na błonach śluzowych przy stanach zapalnych dróg oddechowych. Pewne znaczenie mają także pozostałe związki występujące w pierwiosnku: glikozydy fenolowe i składniki olejku, które wykazują działanie przeciwzapalne. Jakkolwiek ujawnia się ono w nieznacznym stopniu, ma korzystny wpływ na leczenie schorzeń dróg oddechowych.

Produkty lecznicze z korzenia pierwiosnka zalecane są przy nieżytach dróg oddechowych, a więc w stanach zapalnych gardła, krtani, oskrzeli, którym zazwyczaj towarzyszy uporczywy, suchy kaszel. Pomocniczo stosuje się je także jako środek wykrztuśny w leczeniu pylicy. W fitopreparatach pierwiosnek często łączony jest z tymiankiem. Taki duet jest niezastąpiony w leczeniu wielu schorzeń górnych dróg oddechowych.

Fot.: Adam Półtorak