Własność intelektualna jest pojęciem bardzo obszernym, obejmującym wszelkie wytwory ludzkiego umysłu. Zgodnie z art. 2 pkt viii) Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej[1] oznacza ona prawa odnoszące się do: dzieł literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystów interpretatorów, wynalazków z każdej dziedziny techniki, odkryć naukowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, nazw handlowych oraz oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Pojęcie to obejmuje m.in. prawo autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej (w tym patent), prawa do baz danych, dobra osobiste, czy inne prawa do know-how.[2]

Przedsiębiorcy z branży kosmetycznej mogą chronić swoją własność intelektualną między innymi przez prawa własności przemysłowej, to znaczy:

- patenty (objąć ochroną patentową można wynalazek, np. kompozycję o określonym składzie, czy innowacyjny aplikator produktu kosmetycznego),

- wzory użytkowe (chroniony może być np. design opakowania produktu),

- znaki towarowe (możliwa jest np. rejestracja nazwy produktu jako znaku towarowego).

Mając jednak na uwadze postęp techniki i nauki, dzięki którym branża kosmetyczna może korzystać z innowacyjnych rozwiązań (np. nanotechnologii) i rozwijać się w nowych kierunkach, przedsiębiorcy mogą opierać strategię swojego rozwoju na działalności podlegającej ochronie patentowej.

Patent jest prawem do wyłącznego korzystania z objętego nim wynalazku (monopolu na niego) przez określony czas, w sposób zarobkowy (przemysłowy, handlowy), które ważne jest na terytorium państwa lub państw, w którym prawo to zostało udzielone. Patenty są udzielane na okres 20 lat, licząc od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie, na wynalazki, czyli innowacyjne rozwiązania o charakterze technicznym. Należy zaznaczyć, że poza pewnym wyjątkiem (na gruncie prawa unijnego istnieje możliwość przedłużenia czasu trwania patentu w odniesieniu do produktów medycznych[3] i  środków ochrony roślin[4]) nie ma możliwości przedłużenia ochrony patentowej na czas ponad okres wspomnianych wcześniej 20 lat.

By wynalazek mógł być objęty ochroną patentową musi spełniać łącznie następujące wymogi: musi być nowy (nie może zostać nigdzie wcześniej na świecie udostępniony, np. opisany czy przedstawiony do publicznej wiadomości), musi posiadać poziom wynalazczy (tzn. nie wynikać w oczywisty sposób z tego, co jest znane dotychczas nauce) i nadawać się do przemysłowego stosowania.

Warto nadmienić, że wymóg nowości w stosunku wynalazku, jest o tyle istotny, że ujawnienie danego rozwiązania, nawet przez samego autora, np. w trakcie prelekcji podczas konferencji, uniemożliwia uzyskanie patentu na dany wynalazek, ponieważ z chwilą wygłoszenia owej prelekcji rozwiązanie weszło do stanu techniki. Przeszkodą w uzyskaniu patentu może okazać się również prowadzenie kampanii reklamowej innowacyjnego produktu przed datą pierwszego zgłoszenia patentowego[5]. Dlatego też w przypadku innowacji, które miałyby być objęte ochroną patentową, należy zachować szczególną ostrożność.

Rodzaje wynalazków w branży kosmetycznej

Zgodnie z doktryną, możliwy jest podział wynalazków na cztery kategorie: wytwory przestrzenne, wytwory bezpostaciowe, sposoby i zastosowania. W branży kosmetycznej obecne są patenty z każdej z wyżej wymienionych kategorii.

Wytwory przestrzenne są to najczęściej „urządzenia, narzędzia lub ich części składające się z powiązanych ze sobą przestrzennie lub funkcjonalnie elementów służących realizacji określonego celu technicznego”[6]. Jako przykład może posłużyć objęte swego czasu ochroną patentową urządzenie dozujące dla kompozycji zdolnej do płynięcia oraz urządzenie dozujące dla kompozycji kosmetycznej zgłoszone przez Avon Cosmetics Inc. (P.381800). Aczkolwiek pod pojęciem wytworów przestrzennych mieści się także innowacyjny aplikator produktu kosmetycznego - np. pomadki czy tuszu do rzęs.

Jeżeli chodzi o wytwory bezpostaciowe, to są to wszelkiego rodzaju związki chemiczne, ich mieszaniny, czy też kompozycje o określonym składzie (np. kompozycje zapachowe). Do tej kategorii możemy zaliczyć więc, na przykład: sam innowacyjny składnik chemiczny, jak i kompozycję z takim składnikiem (np. krem zawierający taki innowacyjny składnik, pod warunkiem, że taka kompozycja przynosi „niespodziewany efekt techniczny”, czyli taki który nie byłby oczywisty). Należy przy tym zaznaczyć, że skład przykładowej kompozycji zapachowej może być podany w zgłoszeniu patentowym bardziej ogólnie np. przez zakresy zwartości danych składników, czy ich kategorie, nie ma konieczności, by był on konkretnie zdefiniowany, aby móc uzyskać ochronę patentową.

Sposoby odnoszą się do tego w jaki sposób dana rzecz jest produkowana, jako przykład można podać sposób wytwarzania N-polihydroksyalkiloamin, zgłoszony przez Procter & Gamble (P.298224), który w opisie patentowym zawiera szczegółową ścieżkę pozyskiwania tego związku.

Patent na zastosowanie wynalazku można uzyskać na  zastosowanie znanej dotychczas w stanie techniki substancji, ale dla osiągnięcia nowego skutku. Zastosowanie składnika, który do tej pory pełnił funkcję emulgatora, w zupełnie nowej od dotychczasowej funkcji, może mieć zdolność patentową.

Procedury zgłoszenia wynalazków do ochrony patentowej

Na terytorium Polski patentów udziela Urząd Patentowy RP (UPRP), który w procedurze pełnego badania sprawdza, czy zostały spełnione warunki do udzielenia patentu. Należy podkreślić, że uzyskanie patentu jest odpłatne i w związku z nim konieczne jest uiszczenie urzędowych opłat. Co istotne, opłata wniesiona na początku procedury obejmuje tylko pierwszy okres ochrony (który trwa trzy lata), a żeby utrzymać ochronę (do maksymalnie 20 lat), należy uiszczać kolejne opłaty, za następne okresy ochronne[7]. Wspomniana wyżej procedura nosi nazwę krajowej. Oprócz niej możliwe jest uzyskanie patentu również w innych rejonach świata na podstawie procedury:

- regionalnej, gdzie zgłoszenia dokonuje się do urzędu, który obejmuje kraje z danego regionu np. Europejski Urząd Patentowy (EPO) bądź Eurazjatycka Organizacja Patentowa;

- międzynarodowej, w której zgłoszenia dokonuje się poprzez Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO). W tej procedurze patent może objąć aż 153 państwa świata.

Procedura uzyskania patentu zajmuje przeważnie kilka lat, ale w przypadku uzyskania patentu, zyskujemy jednocześnie monopol na zastosowanie komercyjne danego wynalazku, na określonym terytorium. Sprawia to, że konkurenci nie mogą stosować objętego patentem rozwiązania. Korzystanie z wynalazku przez inne osoby jest możliwe wyłącznie za zgodą uprawnionego. Uprawniony z patentu ma natomiast możliwość, w drodze umowy, udzielić innej osobie licencji do korzystania z jego wynalazku.

Innowacje w branży kosmetycznej, rozumiane jako wdrażanie nowych receptur, składników, sposobów produkcji kosmetyków, stanowiące często odpowiedź na zmieniający się rynek i potrzeby konsumentów, którzy coraz częściej poszukują naturalnych składników lub przyjaznych środowisku metod produkcji, mogą wymagać opatentowania, by firmy kosmetyczne mogły zachować na rynku swoją niszę.

W przyszłości branża kosmetyczna może doświadczyć wzrostu liczby działań związanych z pozyskiwaniem patentów, w celu zwalczania ogromnego rynku kopiowania produktów, przy czym patenty są i powinny być wykorzystywane jako silne narzędzie dla producentów kosmetyków do ochrony ich własności intelektualnej.

 

[1] Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej, sporządzona w Sztokholmie dnia 14 lipca 1967 r. (Dz.U.1975.9.49 z dnia 1975.03.24)

[2] https://uprp.gov.pl/pl/slownik-terminow?litera=W

[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 469/2009 z 6.05.2009 r. dotyczące dodatkowego świadectwa ochronnego dla produktów leczniczych

[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1610/96 z 23.07.1996 r. dotyczące stworzenia dodatkowego świadectwa ochronnego dla środków ochrony roślin

[5] https://biotechnologia.pl/kosmetologia/innowacje-w-kosmetologii-a-ochrona-patentowa,18962 [dostęp 03.02.2023 r.]

[6] N. Walasek, „Patenty ze Zduńskiej Woli w Hollywood?, 2017 r., https://wardynski.com.pl/upload/wordpress/2017/12/Wardynski-i-Wspolnicy-Ochrona-w%C5%82asnosci-intelektualnej-na-rynku-kosmetykow-i-perfum.pdf [dostęp 1.02.2023 r.]

[7] Szczegółowe dane dotyczące wysokości opłat za poszczególne okresy ochrony znajdują się pod adresem: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/wynalazki-i-wzory-uzytkowe/wynalazki-i-wzory-uzytkowe-procedura-krajowa/oplaty-za-ochrone