Czym charakteryzuje się astma?

Do typowych objawów astmy, na którą cierpi aż 235 milionów ludzi na całym świecie[1], należą duszność, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz kaszel o zmiennej częstości i nasileniu. Astmę ciężką, która dotyczy ok. 3,7 proc. całej populacji chorych[2], rozpoznaje się w przypadku, gdy pomimo intensywnego leczenia nie udaje się uzyskać kontroli choroby, co w znacznym stopniu wpływa na jakość życia pacjenta i jego produktywność. Co gorsza, częste zaostrzenia choroby powodujące ogromne trudności w codziennym funkcjonowaniu, mogą doprowadzić nawet do śmierci chorego. Średnia liczba zgonów z powodu astmy w Polsce wynosi około 500 rocznie. Aż 38 proc. z nich dotyczy chorych w wieku produkcyjnym[3].

Jak skutecznie leczyć astmę ciężką?

W leczeniu astmy ciężkiej nastąpił duży postęp. W tej chwili polscy pacjenci mogą bezpłatnie korzystać z najnowocześniejszych terapii biologicznych dostępnych w ramach programu lekowego, który od listopada 2017 roku funkcjonuje pod nazwą „Leczenie ciężkiej astmy alergicznej IgE-zależnej oraz ciężkiej astmy eozynofilowej”. Międzynarodowe standardy diagnostyki i leczenia wskazują, że w astmie ciężkiej leczeniem pierwszego wyboru po nieskutecznym leczeniu wziewnym powinny być właśnie leki biologiczne, a nie stosowane wcześniej glikokortykosteroidy systemowe, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem skutków ubocznych.

- Zaletą programów lekowych jest możliwość zastosowania u pacjentów innowacyjnych, kosztownych terapii, które nie są finansowane w ramach innych świadczeń gwarantowanych. Dostępne są one w wybranych ośrodkach, w których pacjenci prowadzeni są przez lekarzy specjalistów doświadczonych w terapii biologicznej. W opisie programu lekowego znajdują się kryteria kwalifikacji pacjenta do leczenia i kryteria wyłączenia z programu. Dokładnie określają one profil chorego, u którego można zastosować leczenie biologiczne – wyjaśnia dr n.med. Aleksandra Kucharczyk z Kliniki Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej w Warszawie.

W Polsce funkcjonuje aktualnie 50 ośrodków leczenia astmy ciężkiej[4]. Każdy lekarz spotykający się w swojej praktyce zawodowej z tą grupą pacjentów powinien wiedzieć, gdzie znajduje się najbliższy ośrodek leczenia i w razie potrzeby skierować tam pacjenta na konsultację.

Czy wszyscy chorzy mają dostęp do terapii?

Szacuje się, że w naszym kraju jest kilka tysięcy osób cierpiących na ciężką postać astmy. Tymczasem programem lekowym, umożliwiającym dostęp do nowoczesnej terapii biologicznej, objętych jest zaledwie ok. 750 pacjentów[5]. Wskazuje to na potrzebę dotarcia z tą informacją zarówno do lekarzy, jak i pacjentów.

- Dane pochodzące z innych krajów pokazują, że liczba zdiagnozowanych u nas chorych jest zdecydowanie zbyt mała. Nadal istnieje bardzo duża grupa pacjentów, którzy z różnych powodów, nie mieli dotąd szansy na leczenie. Jeśli przyjąć, że 3,7% tych chorych ma astmę ciężką, a do leczenia biologicznego kwalifikowałaby się połowa, to liczba poddawanych terapii powinna się zbliżać do 7 000. Tymczasem w Polsce jest ona znacznie niższa – najniższa wśród wszystkich krajów w Europie. Stanowi to istotny problem, który wymaga rozwiązania systemowego i należy podjąć wszelkie możliwe wysiłki, żeby to zmienić - mówi dr n.med. Aleksandra Kucharczyk.

Powodów tego stanu rzeczy, zdaniem ekspertów, jest wiele. Przede wszystkim jest to konieczność ścisłego stosowania się do zapisów programu i brak możliwości zgłaszania wniosków ponadstandardowych. Dostęp pacjentów do terapii biologicznych jest też czasem utrudniony z uwagi na znaczną odległość od ośrodka lub brak współpracy lekarzy specjalistów z prowadzącymi program lekowy. Do tego dochodzą kwestie administracyjne i nadmierne obciążenie lekarza i pielęgniarki dokumentacją medyczną związaną z przyjęciem kolejnych pacjentów.

Niska świadomość choroby

Problemem jest także brak wiedzy o chorobie wśród samych pacjentów. Chociaż świadomość chorych na astmę systematycznie rośnie, to w dalszym ciągu jest ona niewystarczająca. Znaczna część pacjentów w ogóle nie wie o swojej chorobie lub jest nieprawidłowo diagnozowana i leczona[6]. Wynika to w głównej mierze z braku wiedzy na temat patomechanizmu i przebiegu astmy, ale także niewystarczającej edukacji dotyczącej nowych metod leczenia.

- Tylko niewielu pacjentów, mimo pojawiających się codziennie objawów i częstych zaostrzeń wymagających leczenia systemowymi glikokortykosteroidami zgłasza się do specjalistycznych ośrodków prowadzących leczenie biologiczne. Wynika to w znacznym stopniu z nieprawidłowości na poziomie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, niemniej sami pacjenci często nie mają świadomości, że istnieją obecnie nowoczesne, bezpieczne leki, które mogą im pomóc znacznie bardziej, niż stosowane w dalszym ciągu dość powszechnie sterydy ogólne, których przyjmowanie obarczone jest licznymi działaniami niepożądanymi. Leczenie biologiczne potrafi radykalnie zredukować objawy, przez co znacznie poprawia jakość życia pacjentów. Poprawa obserwowana w trakcie terapii biologicznych powinna skłaniać nas do częstszych prób stosowania tych terapii – podsumowała dr n.med. Aleksandra Kucharczyk.

[1] World Health Organization, Asthma, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs307/en/# (dostęp: kwiecień 2019)

[2] Global Initiative for Asthma (GINA). What’s new in GINA 2019?, https://ginasthma.org/reports/ (dostęp: kwiecień 2019)

[3] Raport „Koszty pośrednie astmy ciężkiej”, http://econmed.eu/pliki/koszty_posrednie_astmy_raport_EME_HTA_1.3.pdf, 2016, str. 37-38.

[4] Lista ośrodków zajmujących się leczeniem astmy ciężkiej, https://www.mp.pl/pacjent/astma/astma-ciezka/mapa
(dostęp: kwiecień 2019)

[5] Liczba pacjentów: http://www.nfz.gov.pl/zarzadzenia-prezesa/uchwaly-rady-nfz/uchwala-nr-32019iii,6478.html

UCHWAŁA Nr 3/2019/III RADY NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA z dnia 15 marca 2019 r. w sprawie przyjęcia okresowego sprawozdania z działalności Narodowego Funduszu Zdrowia za IV kwartał 2018 r. (załącznik IV.3.2.szpitalne_programy_lekowe_jednostki_rozliczeniowe; program lekowy B.44)

[6] Raport „Astma Ciężka. Sytuacja Pacjentów w Polsce”, Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, https://www.astma-alergia-pochp.pl/download/Raport_Astma_Ciezka_maj%202015.pdf (dostęp: kwiecień 2019)