Konsultanci medyczni w polskim systemie ochrony zdrowia pełnią szereg odpowiedzialnych funkcji kontrolnych, nadzorczych i opiniodawczych, m.in. prowadzą nadzór nad stroną merytoryczną doskonalenia zawodowego i szkolenia specjalizacyjnego lekarzy i sprawują kontrolę dostępności świadczeń zdrowotnych. Postulaty zmian ustawy w zakresie zapewnienia przejrzystości były podnoszone od dłuższego czasu. W sierpniu 2012 roku w związku z głośnym odwołaniem konsultanta krajowego ds. okulistyki, Minister Zdrowia zapowiedział zmiany w przepisach ustawy o konsultantach w ochronie zdrowia w zakresie konfliktu interesów. Rezultatem tych zapowiedzi jest obecny projekt.

Planowana nowelizacja ma za zadanie zapewnić niepodważalną bezstronność konsultantów. Dlatego w pierwszej kolejności wprowadza się wymóg dla kandydatów na stanowisko konsultanta w postaci zapewnienia rękojmi należytego i bezstronnego wykonywania zadań. W tym celu projekt wprowadza instytucję oświadczeń, składanych zarówno przez kandydatów na konsultantów, jak i osoby pełniące tę funkcję, w przypadku zaistnienia zmian, objętych ich treścią. Oświadczenia dotyczą między innymi członkostwa, bycia wspólnikiem lub akcjonariuszem oraz świadczenia usług na rzecz podmiotów, których zakres działalności jest związany z przedmiotem działalności danego konsultanta. Szczegółowe unormowanie zakresu składanego oświadczenia znajduje się w art.8 b ust.1 projektu.

Ponadto, na bieżąco konsultant będzie zobowiązany do informowania o otrzymanych darowiznach, wyjazdach krajowych i zagranicznych niezwiązanych z pełnioną funkcją konsultanta, których koszt nie został pokryty przez konsultanta lub jego małżonka albo instytucje ich zatrudniające, innych uzyskanych korzyściach, faktach materialnego wspierania prowadzonej działalności publicznej.

Przekazane oświadczenia oraz informacje będą publikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Zdrowia, co zdaniem twórców projektu powinno wzmocnić przejrzystość działań podejmowanych przez konsultantów i ich wiarygodność, a w konsekwencji umożliwi podniesienie standardów etycznych.

Niezłożenie albo złożenie nieprawdziwego oświadczenia i informacji będzie skutkowało odwołaniem z pełnionej funkcji. W przypadku zaistnienia konfliktu interesów organ powołujący będzie mógł odwołać danego konsultanta. Złożenie oświadczenia z opóźnieniem będzie z kolei wpływało na obniżenie wynagrodzenia konsultanta. W celu właściwej realizacji nałożonego na kandydata na konsultanta albo konsultanta obowiązku składania oświadczenia w projekcie ustawy, wprowadzono przepisy o odpowiedzialności karnej, w przypadku gdy kandydat na konsultanta albo konsultant złoży fałszywe oświadczenie lub zatai prawdę, na podstawie art. 233 kodeksu karnego, regulującego instytucję składania fałszywych oświadczeń.

Dodatkowo osoba piastująca funkcję konsultanta otrzymuje prawo odmowy wykonania danej czynności, jeżeli jej wykonanie mogłoby wywołać uzasadnioną wątpliwość, co do jego bezstronności. Projekt przewiduje rozwiązania na wypadek sytuacji nadzwyczajnych, tj. wystąpienia przeszkody uniemożliwiającej wykonanie konkretnego zadania oraz częstsze spotkania zespołów współpracujących konsultantów na poziomie krajowym oraz wojewódzkim w ramach tej samej dziedziny.

Zdaniem twórców projektu, przyjęte w nim rozwiązania powinny wpłynąć na zapewnienie przejrzystości działań osób pełniących rolę konsultantów, co w opinii autorów podniesie ich wartość doradczą jako niezależnych, bezstronnych ekspertów.

Powyższe rozwiązania znajdują się w porządkach prawnych wielu innych państw. Określa się je zbiorczym mianem „Sunshine Law”, które oznacza zbiór przepisów prawnych zapewniających transparentność działań organów publicznych poprzez zagwarantowanie dostępu powszechnego do dokumentów publicznych. Przepisy Sunshine Law tradycyjnie były skierowane jedynie do organów publicznych. Jednak wprowadzone ostatnio reformy prawa zdrowotnego w Stanach Zjednoczonych rozszerzyły zasięg tych obowiązków na podmioty prywatne. Wprowadzenie rozwiązań Sunshine do sektora zdrowotnego w ustawodawstwie amerykańskim zainicjowało trend wprowadzania podobnych rozwiązań w systemach europejskich oraz na poziomie autoregulacji. Obecnie można wyszczególnić trzy główne metody regulacji kwestii Sunshine:

• dedykowane akty prawne,
• obowiązek płynący z ogólnych aktów prawnych oraz
• samoregulacja.

Polska stoi właśnie u progu decyzji, które z rozwiązań przyjąć i w jakim zakresie powinno być ono stosowane. Zasadne wydaje się wypracowanie systemu, który będzie transparenty i powszechnie akceptowalny. Wymaga to jednak dialogu pomiędzy ustawodawcą, środowiskiem lekarskim i branżą farmaceutyczną.

Tomasz Kaczyński
Radca prawny, Senior Associate w Praktyce Life Science
kancelaria Domański Zakrzewski Palinka
Fot.: zasoby własne autora