Rodzina kasztanowcowatych (Hippocastanaceace), do której należy kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum), jest nieduża, liczy zaledwie 25 gatunków występujących głównie w strefie umiarkowanej Europy, Azji i Ameryki. Są to przeważnie drzewa i krzewy, których cechą charakterystyczną są dłoniasto złożone liście, efektowne kwiaty zebrane w groniaste kwiatostany oraz duże nasiona. Znaczenie farmaceutyczne ma wyłącznie kasztanowiec zwyczajny.

Nasienie kasztanowca jest typowym surowcem saponinowym. Głównym związkiem czynnym jest w tym przypadku escyna, którą kiedyś uważano za związek jednorodny, a potem okazało się, że jest to mieszanina kilku pochodnych triterpenowych aglikonów, przede wszystkim protoescyny i baryngtogeniny C. Poza saponinami w nasieniu kasztanowca występują też: fitosterole (stigmasterol, sitosterol), flawonoidy (glikozydy kwercetyny i kemferolu), proantocjany i garbniki, a także substancje zapasowe, jak skrobia, białko czy olej. Nasienie kasztanowca nie zawiera kumaryn, w przeciwieństwie do kory kasztanowca, czy innych surowców otrzymanych z tej rośliny. Drugim ważnym surowcem z kasztanowca jest kora. Jest to typowy surowiec kumarynowy, którego podstawowym związkiem czynnym jest eskulina. Występują tam także saponiny, lecz w śladowych ilościach. Z kolei kwiat kasztanowca jest surowcem flawonoidowym zawierającym również w małych ilościach saponiny, kumaryny i garbniki.

Największe znaczenie dla farmacji ma nasienie kasztanowca. Preparaty z tego surowca wykazują działanie przeciwwysiękowe i tonizujące żyły. Te efekty lecznicze przypisuje się przede wszystkim escynie, która – jak wykazały badania – przyspiesza wchłanianie płynu surowiczego w miejscu obrzęków, a także działa przeciwzapalnie. Wiele leków stosowanych na obrzęki, czy choroby żył, zawiera czystą escynę. Z kolei wyciągi z kory kasztanowca zmniejszają nadmierną przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych oraz wzmacniają ich odporność na uszkodzenia.

Leki z nasion kasztanowca zalecane są w przewlekłej niewydolności żylnej różnego pochodzenia, której towarzyszyć mogą takie objawy, jak obrzęki, kurcze łydek, bóle i uczucie ciężkości w nogach, żylaki i zespół pozakrzepowy, a także zmiany troficzne, np. owrzodzenia podudzi. Różne wyciągi z nasion czy kwiatów kasztanowca używane są też przy mechanicznych urazach (jak stłuczenia czy zwichnięcia), przy zakrzepowym zapaleniu żył, czy żylakach odbytu.

Autor: dr Jerzy Jambor
prezes Polskiego Komitetu Lekarskiego
Fot.: Phytopharm Klęka S.A